Zaginione Nowe Miasto
- Szczegóły
- Kategoria: Wrocław wczoraj i dziś
- Utworzono: środa, 15, lipiec 2015 21:37
- Arleta, Piotrek
Na lewym brzegu Odry w XIII w. powstał konkurencyjny wobec Wrocławia ośrodek miejski. Ostrów Tumski tracił w tym czasie na znaczeniu, m.in. ze względu na to, że obszar Wyspy Tumskiej ograniczał możliwości dalszej rozbudowy. Po przeniesieniu stolicy państwa do Krakowa, dla lokalnych władców nabrał znaczenia szlak komunikacyjny wschód-zachód oraz osadnictwo na lewym brzegu Odry. Po rządach Henryków: Brodatego i Pobożnego, kolejni władcy tracili na znaczeniu na korzyść mieszczaństwa. Upadkowi sprzyjały procesy feudalne i rozbicie dzielnicowe (z 2 księstw powstało 18 na przestrzeni 3 pokoleń).
Nowe Miasto powstało na południe od Nowego Targu, zajmując obszar między ul. Bernardyńską, Słowackiego w kierunku Wzgórza Polskiego i Odry. Mieszkańcy specjalizowali się w rybołówstwie i tkactwie. Rzeka Oława stanowiła naturalną granicę między Nowym Miastem a dzisiejszym Starym Miastem. Akt lokacyjny Nowego Miasta pochodzi z 16 grudnia 1261 r., prawo magdeburskie obowiązywało tam od 1263 roku. Stworzenie Nowego Miasta było planem Henryka III Białego na osłabienie pozycji Wrocławia. Pojawienie się nowego ośrodka miejskiego stanowiło zagrożenie interesów wrocławskich tkaczy i sukienników.
Nowe Miasto z pewnością nie miało takiej rangi jak Wrocław, chociażby dlatego, że nie organizowało targu. Posiadało jednak swojego wójta i samorząd. Mimo to nie istniało długo. Henryk VI zwany Dobrym był ostatnim wrocławskim Piastem o słabej pozycji. W 1327 r. mieszczaństwu wrocławskiemu (bogatym patrycjuszom) udało się go przekonać do wydania dokumentu umożliwiającego włączenie Nowego Miasta do Wrocławia. Dzięki temu powierzchnia Wrocławia wzrosła z 60 ha (1260 r.) do 133 ha (1327r.), a liczba ludności z 3 tys. do 14 tys. mieszkańców. W dalszym rozwoju Nowego Miasta przeszkodziło słabe powiązanie ze szlakami komunikacyjnymi (najprawdopodobniej ze "światem" łączyła ich początkowo tylko Brama Nowa, dająca wyjście na Wrocław) oraz skrępowanie przywilejami wrocławskimi (wg prawa mili w odległości mili od murów miejskich nie wolno było organizować targów ani stawiać karczm bez zgody miasta). Mimo to do XVI w. funkcjonowały jeszcze ostatnie elementy tej odrębności - odrębne sesje organu sądowniczego w postaci ławy miejskiej w Ratuszu Nowego Miasta.
Ponadto pozostały różnice w strukturze narodowościowej oraz społecznej. Mieszkańcy terenów dawnego Nowego Miasta byli głównie Polakami, podczas kiedy Wrocław pozostawał miastem niemieckim. W Nowym Mieście mieszkali przede wszystkim rzemieślnicy - we Wrocławiu dominowali kupcy.
Niezachowane obiekty z Nowego Miasta
Kościół i szpital pw. św. Ducha (skrzyżowanie ul. św. Ducha i Kraińskiego)
Książę Henryk Brodaty w 1214 r. wydał akt fundacyjny, w którym przeznaczył na budowę szpitala tereny między rzekami Oława i Odrzyca (płynęła dzisiejszym pl. Nankiera i ul. Uniwersytecką, w pobliżu ul. Więziennej wpadała do Odry, a od strony wschodniej przy Moście Piaskowym łączyła się z Oławą). Nowy szpital miał przyjmować przede wszystkim osoby biedne, chore i pielgrzymujące. Do połowy XIV w. przebywało w nim ok. 50 potrzebujących, jednak w kolejnych latach wyprzedawano szpitalne dobra, co spowodowało jego upadek (na pocz. XVI w. przebywało w nim 15 chorych). Wkrótce Rada Miejska objęła nadzór nad szpitalem, a następnie przekazała go w zarząd Miejskiego Urzędu Dobroczynności. W 1526 r. budynek zamieniono na szkołę, a w 1591 r. - w celu rozbudowy fortyfikacji - rozebrano go.
Kościół znany jest tylko z ikonografii oraz badań wykopaliskowych. Miał ostrołuczne okna i czterospadowy dach. Wokół niego znajdowała się kaplica św. św. Fabiana i Sebastiana. Między budynkami istniał ogród i cmentarz.
Wewnętrzne mury miejskie
Mury wzniesiono w połowie XIII wieku. Miały one 6 m wysokości, szerokość 1 m i długość 2,3 km. W mur od strony miasta co ok. 8 m "wbudowano" baszty flankowe, wysunięte na ok. 3,5 m. Było to pierwsze takie rozwiązanie w tej części Europy. Po poszerzeniu podstawy muru do ok. 2,2 m, możliwe stało się umiejscowienie na jego szczycie chodnika dla straży o szerokości ok. 1,7 m. Zachowana do dzisiaj baszta została podwyższona na początku XIV w. i zamurowana od strony miasta.
Brama Nowa
Główną oś komunikacyjną Nowego Miasta stanowiła ul. Szeroka, obecnie ul. Purkyniego. Na jednym jej końcu znajdowała się Brama Nowa, z drugiej zaś Brama Ceglana.
Ratusz Nowego Miasta
Budynek stał u zbiegu ulic Polskiej i A.F. Modrzewskiego. Początkowo posiadał 2 kondygnacje i dużą sień na parterze. W 1518 r. został przebudowany w związku z zakończeniem działalności sądu Nowego Miasta bądź z powodu pożaru. W XVI w. posiadał już 3 kondygnacje i 3 poziomy poddasza. Od tej pory pełnił funkcje domu czynszowego, a w 1876 r. został rozebrany. W jego miejscu wybudowano kamienicę czynszową.
Kościół św. Klemensa
Pierwsza wzmianka o kościele (neue Kirche) pojawiła się w 1406 r., określano go "kościołem Polaków i rybaków".
Na przełomie XIV i XV w. nasilał sie konflikt między bogatymi kupcami a wrocławskimi cechami rzemieślniczymi, dotyczący głównie zarządzania miastem. Rano 18 lipca 1418 r. w kościele św. Klemensa zebrali się rzemieślnicy, którzy przysięgli wierność sprawie, zobowiązując się do wspólnej walki o swoje prawa. Spod kościoła wyruszyli pod wrocławski Ratusz, w którym trwały się obrady Rady Miejskiej (dominowali w niej bogaci kupcy). Część rajców ratowała się ucieczką, część zabarykadowała się z izbie wójta. Rzemieślnicy wdarli się do sali, po czym na Rynku ścięli głowy wszystkim znajdującym się tam radnym. Jeden z rajców zdołał uciec na wieżę ratuszową, z której jednak został zrzucony. Król Wacław IV zarządził wprowadzenie przedstawicieli cechów rzemieślniczych do Rady Miejskiej. Niebawem jednak zmarł, jego miejsce zajął Zygmunt Luksemburski (brat Wacława), który jednak nakazał ukarania przywódców buntu - w marcu 1420 r. na Rynku 8 katów ścięło głowy 29 buntownikom, tyluż samo skazano na banicję. Ciała zabitych pochowano pod kamiennymi płytami prowadzącymi do kościoła św. Elżbiety. W związku z tym wydarzeniem, bp Konrad nakazał zamknięcie kościoła św. Klemensa. Część budynku zawaliła się w 1731 r., w związku z czym pozostałość rozebrano, a w 1773 r. w tym miejscu wzniesiono koszary (określane potem jako lazaret św. Klemensa).
Ulica Polska
Przy ul. Polskiej 7 stał kościół św. Klemensa. Ponadto mieszkali tu raczej ubodzy ludzie, stąd w okolicy dominowały proste domy. Historia ulicy jest ciekawa ze względu na częste zmiany jej nazwy. Po nazwie "Polska", przemianowano ją na Wielką. Z nie do końca jasnych przyczyn kolejna zmiana przyniosła nazwę "Umarłych": bądź to z powodu pobliskiego przykościelnego cmentarza, bądź ze względu na najstarszą żydowską nekropolię (znajdującą się w pobliżu Poczty Głównej). Prusacy zmienili nazwę na Basztową, czym nawiązywali do Bastionu Ceglarskiego (ruiny na Wzgórzu Polskim). Do pierwotnej nazwy wrócono po II wojnie światowej. W 1964 r. zdecydowano jednak o zlikwidowaniu części ulicy i postawieniu nowego osiedla.